वाक्य पृथक्करण व त्याचे प्रकार

वाक्य पृथक्करण व त्याचे प्रकार

1 ) उद्देश (कर्ता)

वाक्य ज्याच्या विषयी माहिती सांगते तो वाक्याचा कर्ता असतो. क्रियापदातील धातुला णारा, णारे, णारी, हे प्रत्यय जोडून कोण / काय ने प्रश्न विचारल्यास उत्तर कर्ता येते.

उदा.

• रामुचा शर्ट फाटला. (फाटणारे काय/कोण?)
• रामरावांचा कुत्रा मेला. (मरणारे कोण/काय?)
• मोगल साम्राज्याचा अंत झाला. (होणारे-कोण/काय?)
• रामुच्या घराचा दरवाजा उघडला. (उघडणारे कोण/काय?)

वरील वाक्यात शर्ट, कुत्रा, अंत, दरवाजा हे उद्देश (कर्ता) आहेत.

2) उद्देश विस्तार

कर्त्याविषयी माहिती सांगणारे शब्द जर कर्त्यापूर्वी असतील तर अशा शब्दांना उद्देश विस्तारात लिहावे.

उदा.

• शेजारचा रामु धपकन पडला.
• नियमित अभ्यास करणारे विधार्थी पास होतात.

वाक्यात ज्यांच्यावर क्रिया घडते ते कर्म असते म्हणजेच क्रिया सोसणारे कर्म असते.

उदा. 

• रामने झडाचा पेरु तोडला. (या वाक्यात तोडण्याची क्रिया पेरु वर झाली म्हणून ते कर्म).
• गवळ्याने म्हशीची धार काढली. (या वाक्यात काढण्याची क्रिया धारेवर झाली म्हणून ते कर्म).

1) कर्म विस्तार

कर्मापूर्वी कर्माविषयी माहिती सांगणारा शब्द म्हणजे ‘कर्म विस्तार’ होय.

उदा. 

• रामने झाडाचा पेरु तोडला.
• गवळ्याने काळ्या म्हशीची धार काढली.

2) विधान पूरक

कर्त्याविषयी माहिती सांगणारा शब्द जर कर्त्यांनंतर आला तर ते ‘विधानपूरक’ असते.

उदा. 

• राम राजा झाला.
• संदीप शिक्षक आहे.
• शरदाच्या चांदण्यात गुलमोहर मोहक दिसतो.

वरील वाक्यावरुन राजा, शिक्षक, मोहक ही शब्द कर्त्याविषयी अधिक महितीसांगत आहेत म्हणून त्यांना ‘विधानपूरक’ असे म्हणतात.

3) विधेय विस्तार

• क्रियापदास विधेय असे म्हणतात.
• वाक्यात क्रियापदाविषयी माहिती सांगणार्‍या शब्दांचा यात समावेश होतो.
• क्रियापदाला केव्हा/ कोठे/ कसे ने प्रश्न विचारल्यास ‘विधेय विस्तार’ उत्तर येते.
• ही सर्व क्रियाविशेषणे असतात.

उदा. 

• कुटुंबातील सर्व व्यक्ती रविवारी वनभोजनास गेले.
• शरदाच्या चांदण्यात गुलमोहर मोहक दिसतो.
• माझा जिवलग मित्र मनीष माझे पत्र पाहताच त्वरित आला.

4) विधेय/क्रियापद

वाक्यातील क्रियापदाला ‘विधेय’ असे म्हणतात.

उदा.

• रमेश खेळतो.
• रमेश अभ्यास करतो.
• रमेश चित्र काढतो.