नाशिक प्रशासकीय विभागाबद्दल संपूर्ण माहिती

नाशिक प्रशासकीय विभागाबद्दल संपूर्ण माहिती

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – नाशिक
• क्षेत्रफळ – 15,530 चौ.कि.मी.
• लोकसंख्या – 61,09,052 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 15 – नसहिक, बागलाण (सटाणा), मालेगांव, सुरगणा, पेठ, कळवण, दिंडोरी, चांदवड, नांदगांव, निफाड, येवले, इगतपुरी, सिन्नर, त्रंबकेश्वर, देवळा.
• सीमा – उत्तरेस घुळे जिल्हा, पूर्वेस जळगांव जिल्हा, पश्चिमेस ठाणे जिल्हा, दक्षिणेस अहमदनगर जिल्हा असून आग्नेयेस औरंगाबाद जिल्हा, ईशान्येस धुळे जिल्हा, वायव्येस गुजरात राज्यातील डांग व सूरत हे दोन जिल्हे.

• हा जिल्हा महाराष्ट्रातील पाच व गुजरातमधील दोन जिल्हयांनी वेढला आहे. निफाड व लासलगाव परिसर कांदा उत्पादनासाठी प्रसिद्ध. द्राक्षांचा जिल्हा म्हणून ओळखला जातो. देशातील पहिले मातीचे धरण नाशिक जिल्हातील गंगापूर येथे गोदावरी नदीवर बांधण्यात आले आहे.
• नाशिक शहर हे तापी व गोदावरी या नधांच्या खोर्‍यात वसलेल्या दख्खन पठाराचा भू-भाग आहे. गोदावरी काठी वसलेले हे शहर एक तीर्थक्षेत्र म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथे दर बारा वर्षांनी कुंभमेळा भरतो.

• नाशिक – येथेच डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी काळाराम मंदिर प्रवेश सत्याग्रह 2 मार्च 1930 ला केला. नाशिक (ओझर) येथे मिग विमानाचा कारखाना व सिक्युरिटी प्रेस आहे.
  महाराष्ट्र राज्य पोलिस अकॅडमी ही संस्था नाशिक येथे आहे.
• त्र्यंबकेश्वर – बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक गणले जाणारे त्र्यंबकेश्वर हे स्थळ नाशिक जिल्ह्यातच आहे.
• मालेगाव – पेशव्याचे सरदार नारोशंकर यांनी बांधलेला भुईकोट किल्ला प्रसिद्ध आहे.
• येवले – तात्या टोपे यांचे जन्मगाव आहे. डॉ. आंबेडकरांनी येथेच आपला धर्मांतराचा निर्णय जाहीर केला होता.
• सापुतरा – निसर्गरम्य स्थळ व थंड हवेचे ठिकाण प्रसिद्ध आहे.
• भगूर – स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचे जन्मस्थान.
• नांदूर – मध्यमेश्वर – भरतपुर नावाचे अभयारण्य येथेच आहे.
• भोजापूर – खडकात कोरलेले खंडोबाचे मंदिर.
• देवळाली – सैन्याचे प्रशिक्षण केंद्र, थंड हवेचे ठिकाण म्हणून प्रसिद्ध.
• गंगापूर – गोवर्धन म्हणून सातवाहन शिलालेखात उल्लेखलेले हे ठिकाण.
• सप्तश्रुंगी – साडेतीन पीठापैकी एक पीठ. मोठ्या संख्येने येथे लोक दर्शनाले येतात.
• सिन्नर – यादव साम्राज्याची सुरुवातीची राजधानी व 9 व्या शतकातील व 12 व्या शतकातील मंदिरासाठी प्रसिद्ध.
• दिंडोरी – छत्रपती शिवाजी महाराज व मोगल यांच्यात झालेल्या युद्धासाठी प्रसिद्ध.

• निलगिरीपासून कागदनिर्मिती – इगतपुरी (नाशिक)
• महाराष्ट्र अभियांत्रिकी संशोधन संस्था (MERI)– नाशिक
• महाराष्ट्र राज्य पोलीस अकादमी – नाशिक
• चलनी नोटा, पोस्ट कार्ड व तिकिटे छापण्याचा कारखाना – नाशिक
• नाशिक प्रशासकीय विभागास उत्तर महाराष्ट्र म्हंटले जाते.
• नाशिक जिल्ह्यात सातमाळा म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या डोंगररांगांनाच औरंगाबाद जिल्ह्यात अजिंठ्याच्या डोंगररांगा असे म्हटले जाते.
• नाशिक जिल्ह्यात वाहणार्‍या सर्व नधा नाशिक जिल्ह्यातच उगम पावतात. एकही नदी दुसर्‍या जिल्ह्यातून प्रवेश नाही. हे आगळे वैशिष्ट्य आहे.
• भारातातील पहिले मातीचे धरण गोदावरी नदीवर नाशिक जिल्ह्यात गंगापूर येथे बांधण्यात आले आहे.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – धुळे
• क्षेत्रफळ – 8,063 चौ.कि.मी.
• लोकसंख्या – 20,48,781 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 4 – शिंदखेड, साक्री, धुळे, शिरपूर.
• सीमा – उत्तरेस नंदुरबार जिल्हा व मध्य प्रदेशचा मेवाड जिल्हा, पूर्वेस जळगाव जिल्हा, पश्चिमेस नंदुरबार जिल्हा व गुजरात राज्य, दक्षिणेस नाशिक जिल्हा आहे.

• पूर्वी जळगाव आणि धुळे मिळून खानदेश हा एक जिल्हा होता. या जिल्ह्याचे मुख्यालय धुळे येथे होते. पुढे 1961 ला पश्चिम खानदेशाला धुळे जिल्हा असे नाव देण्यात आले.

• धुळे – नकाणे तलाव व डेडरगाव तलाव ही सहलीची केंद्रे आहेत.
• शिरपूर – धुळे जिल्ह्यातील शेतीमालाची मोठी बाजारपेठ. शिरपूरमधील बालाजी मंदिर प्रेक्षणीय आहे.
• दोंडाईचे – मिरचीच्या व्यापारासाठी दोंडाईचे विशेष महत्वाचे आहे. येथे स्टार्चचा कारखाना आहे.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – नंदुरबार
• क्षेत्रफळ – 5,034 चौ.कि.मी.
• लोकसंख्या – 16,46,171 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 6 – नंदुरबार, अक्कलकुवा, तळोदे, नवापुर, शहादे, धडगांव (अक्राणी).
• सीमा – उत्तरेस गुजरात व मध्य प्रदेश, पूर्वेस धुळे जिल्हा व मध्य प्रदेश, पश्चिमेस गुजरात राज्य, दक्षिणेस धुळे जिल्हा आहे.

• धुळे जिल्ह्याचे विभाजन करून 1 जुलै 1998 ला नंदुरबार या नव्या जिल्ह्याची निर्मिती झाली. या जिल्ह्यात आदिवासीचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे या जिल्ह्यास आदिवासी जिल्हा म्हणून ओळखतात.
• सातपुडा पर्वतरांगामुळे हा जिल्हा गुजरात व मध्यप्रदेशापासून वेगळा झाला.
• या जिल्ह्यात भिल ही आदिवासी जमात केंद्रीय झाली आहे. एकूण लोकसंख्येशी असलेले आदिवासींचे प्रमाण लक्षात घेता नंदुरबार जिल्ह्याचा आदिवासींच्या संदर्भात राज्यात प्रथम क्रमांक लागतो.

• नंदुरबार – येथे 1942 च्या स्वातंत्र्य आंदोलनात छातीवर गोळ्या झेलणार्‍या बालक्रांतिकारक शिरीषकुमारचे स्मारक आहे.
• प्रकाशे – येथील केदारेश्वर व संगमेश्वर मंदिरे प्रसिद्ध आहेत. यालाच दक्षिण काशी म्हणतात.
• धडगाव – हे अक्राणी तालुक्याचे मुख्य ठिकाण असून तोरणमाळ हे थंड हवेचे ठिकाण आहे.
• तोरणमाळ – प्राचीन मांडू घराण्याची राजधानी. निसर्गरम्य ठिकाण.

• भारतामध्ये पहिल्यांदाच फेब्रुवारी 2006 मध्ये नंदुरबार जिल्ह्यातील नवापुर तालुक्यात बर्ड फ्ल्यू या विषाणूजन्य (एच-5, एन-1) आजाराची कोंबड्यांना लागण झाली.
• नंदुरबार जिल्ह्याच्या निर्मिती आधी धुळे जिल्हा आदिवासी जिल्हा म्हणून ओळखला जात होता. परंतु आता आदिवासींची 60 टक्के लोकसंख्या असलेला नंदुरबार जिल्हा आदिवासी जिल्हा म्हणून ओळखला जातो.
• तोरणमाळ हे थंड हवेचे ठिकाण नंदुरबार जिल्ह्यात आहे.
• महाराष्ट्रातील आदिवासी जिल्हा म्हणजे नंदुरबार होय.
• धुळे जिल्ह्याचे विभाजन करून नंदुरबार हा जिल्हा अस्तित्वात आला आहे.
• महाराष्ट्रातील सोने शुद्धीकरण कारखाना शिरपूर (धुळे)

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – जळगाव
• क्षेत्रफळ – 11,765 चौ.कि.मी
• लोकसंख्या – 42,24,442 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 15 – चोपडा, यावल, अमळनेर, एरंडोल, रावेर, पाचोरा, जळगांव, भुसावळ, मुक्ताईनगर (एदलाबाद), पारोळा, भडगांव, जामनेर, चाळीसगांव, धरणगांव, बोदवड.
• सीमा – उत्तरेस मध्य प्रदेश, पूर्वेस बुलढाणा जिल्हा व मध्य प्रदेश, पश्चिमेस धुळे जिल्हा, दक्षिणेस औरंगाबाद जिल्हा असून नैऋत्येस नाशिक जिल्हा आहे.

• पूर्वी खानदेश नावाने ओळखल्या जाणार्‍या प्रदेशाचे पूर्व खानदेश व पश्चिम खानदेश असे दोन भाग करण्यात आले होते. त्यापैकी पूर्व खानदेश भागाला आज जळगाव जिल्हा म्हणून संबोधले जाते. जळगावला केळीचे कोठार, अजिंठ्याचे प्रवेश व्दार म्हणून ओळखले जाते.

• जळगांव – या शहरास अजिंठ्याचे प्रवेशव्दार म्हणून ओळखले जाते.
• अंमळनेर – साने गुरुजींनी येथे शिक्षणप्रसार व समाजसेवेचे कार्य केले आहे.
• भुसावळ – महत्वाचे रेल्वे जंक्शन आणि जवळच पोकरी येथे औष्णिक विधुत केंद्र आहे.
• चाळीसगांव – प्राचीन भारतीय गणिती भास्कराचार्य यांनी आपला लीलावती हा ग्रंथ याच गावी लिहिला असे म्हटले जाते.
• जामनेर – येथे वनस्पती तुपाचा व खताचा कारखाना आहे.
• चांगदेव – येथे तापी व पूर्णा या दोन नधांचा संगम आहे.
• पाल – सातपुडा पर्वतरांगेतील थंड हवेचे ठिकाण व वंनोध्यान पर्यटकांचे आकर्षण केंद्र बनले आहे.

• कोथमी हे धार्मिक स्थळ जळगाव जिल्ह्यात आहे.
• उत्तर महाराष्ट्र विधापीठ जळगाव येथे आहे.
• पोकरी दीपनगर औष्णिक वीज केंद्र जळगाव या जिल्हयात आहे.
• महाराष्ट्रातील केळीच्या बागा जळगाव जिल्ह्यात आहेत.
• पाटणादेवी वंनोधान जळगाव जिल्हयात आहे.
• जळगाव जिल्ह्यामध्ये केली संशोधन केंद्र यावल येथे आहे.
• यावल अभयारण्य जळगाव जिल्ह्यात आहे.
• चांगदेवगाव हे धार्मिक स्थळ जळगाव जिल्ह्यात आहे.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – अहमदनगर
• क्षेत्रफळ – 17,048 चौ.कि.मी.
• लोकसंख्या – 45,43,083 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 14 – कोपरगाव, आकोले, संगमनेर, श्रीगोंदे, श्रीरामपूर, राहुरी, अहमदनगर, शेवगाव, पारनेर, नेवासे, पाथर्डी, कर्जत, जामखेड (महाल), राहता.
• सीमा – उत्तरेस नाशिक व औरंगाबाद जिल्हा, पूर्वेस बीड व उस्मानाबाद जिल्हा, पश्चिमेस पुणे व ठाणे जिल्हा, दक्षिणेस सोलापूर जिल्हा आहे.

• अहमदनगर हे शहर सन 1418 मध्ये मलिक अहंमद यांनी बसविले. मलिक हमदच्या नावावरून ते अहमदनगर म्हणून ओळखले जावू लागले. हे निजामशाही राजधानीचे शहर म्हणून ओळखतात.
• शहराच्या चारही बाजूंनी खंदक असलेला भुईकोटा किल्ला इतिहासात प्रसिद्ध आहे. याच किल्ल्यात कैदेत असताना पंडित नेहरू यांनी ‘डिस्कव्हरी ऑफ इंडिया’ हा ग्रंथ लिहिला.
• साखर कारखान्यांचा जिल्हा, खर्डे येथील भुईकोट किल्ला मराठ्यांच्या शेवटच्या विजयाचे ठिकाण म्हणून प्रसिद्ध. जामखेड तालुक्यातील चोंडी येथे अहिल्यादेवी होळकर यांचा जन्म.
  या जिल्ह्यातील श्रीरामपूर येथे मोसंबी फळाचे संशोधन केंद्र आहे.

• अहमदनगर – शहरातील भुईकोट किल्ला व चांदबिबीचा महाल ही ऐतिहासीक स्थळे प्रसिद्ध आहेत. येथे लष्कराचा वाहन संशोधन व विकास विभाग आहे. सैन्याचे रणगाडा प्रशिक्षण केंद्र येथे आहे.
• अकोले – येथील अगस्तिऋषींचा आश्रम प्रसिद्ध आहे.
• प्रवरानगर – देशातील पहिला सहकारी साखर कारखाना येथेच उभा राहिला.
• नेवासे – येथेच संत ज्ञांनेश्वरांनी ‘ज्ञानेश्वरी’ सांगितली.
• राहुरी – महात्मा फुले कृषी विधापीठ याच ठिकाणी आहे.
• शनि-शिंगणापुर – शनि-शिंगणापुर हे नेवासे तालुक्यात आहे. येथील शनिमंदिर प्रसिद्ध आहे. या गावातील कोणत्याही घराला दरवाजे-कडया नाहीत हे आगळे-वगळे वैशिष्ट्य होय.
• राळेगण सिद्धी – थोर समाजसेवक अण्णा हजारे यांच्या परिश्रमातून या खेड्याचा कायापलट झाला. संपूर्ण व्यसनमुक्त असलेले हे गाव सामाजिक वनीकरण, कुटुंब कल्याण व शिक्षणक्षेत्रात आघाडीवर आहे.
• शिर्डी – साईभक्ताचे श्रद्धास्थान
• सिद्धटेक – येथील गणपतीस श्रीसिद्धीविनायक म्हणून संबोधले जाते.
• भंडारदारा – अकोले तालुक्यात प्रवारा नदीवर ‘भंडारदरा’ हे धरण बांधण्यात आले आहे. निसर्गरम्य परिसरामुळे हे थंड हवेचे ठिकाण पर्यटकांचे आकर्षणस्थळ बनले आहे.