जागतिक प्रादेशिक संघटना
1. सार्क (SAARC) :-
- सप्टेंबर 1983 मध्ये भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, मालदिव, नेपाळ, श्रीलंका व भूतान या सात देशांच्या परराष्ट्र मंत्र्याची बैठक नवी दिल्ली येथे भरली होती.
- या बैठकीतमध्ये सार्क संघटनेची स्थापना करण्यात आली. नुकते अफगाणीस्थानला सुद्धा या संघटनेचा आठवा सदस्य म्हणून मान्यता दिली आहे.
- स्थापना :सप्टेंबर 1983
उद्देश :
- सर्व राष्ट्रांच्या एकमताने या संघटनेची खालील उद्दिष्टे ठरविण्यात आली.
- दक्षिण आशियाई क्षेत्रातील लोकांच्या जीवनामध्ये सुधारणा घडवून आणणे.
- दक्षिण आशियाई प्रदेशातील आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिक सुधारणा करणे.
- या प्रदेशातील देशांमध्ये सामूहिकरित्या स्वावलंबनाची प्रक्रिया वृदिंगत करणे.
- सदस्य राष्ट्रांमध्ये आर्थिक, सामाजिक, तांत्रिक, वैज्ञानिक क्षेत्रात परस्परांना सहकार्य करणे.
- दक्षिण आशियाई संघटनेतील समान हित संबंधाबाबत आंतरराष्ट्रीय व्यासपिठावर सहकार्य करणे.
- बैठक : या संघटनेची बैठक दरवर्षी बोलाविण्यात येते.
2. साप्ता (SAFTA) :-
- मे 1995 मध्ये सार्क सदस्य राष्ट्रांची बैठक दिल्ली येथे भरली होती. भारताचे पंतप्रधान नरसिंहराव हे या बैठकीचे अध्यक्ष होते.
- या बैठकीमध्ये अध्यक्षीय पासदावरून बोलतांना नरसिंहराव यांनी जगातील बदलत्या आर्थिक परिस्थितीची कल लक्षात घेता सार्क देशा अंतर्गत आर्थिक समुदाय स्थापन करण्याची संकल्पना मांडली. या संकल्पानेला सदस्य राष्ट्रांनी मान्यता दिली.
- या बैठकीमध्ये घेतलेल्या निर्णयानुसार सार्क प्राधान्यकृत व्यापार करार या संघटनेची स्थापना करण्यात आली.
- डिसेंबर 1995 पासून साप्ताच्या कामकाजाला सुरुवात झाली.
- साप्ता कराराअंतर्गत सदस्य राष्ट्रांनी एकूण 226 वस्तूंच्या जकाती विषयक निर्णय घेण्यात आले.
- या कराअंतर्गत सन 2000 पर्यंत सदस्य राष्ट्रामध्ये व्यापार खुला करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
3. राष्ट्रकुल परिषद (COMMONWEALTH) :
- ब्रिटनच्या वसाहतीखाली असलेल्या राष्ट्रांची राष्ट्रकुल ही संघटना स्थापन करण्यात आली. ब्रिटनची राणी या संघटनेची कायम स्वरूपी अध्यक्ष आहे. या संघटनेची दर दोन वर्षानी बैठक बोलाविण्यात येते.
- या बैठकीमध्ये सदस्य राष्ट्रांच्या आर्थिक, राजकीय प्रश्नावर चर्चा करण्यात येते.
- स्थापना : 1926
- मुख्यालय : लंडन
- सदस्य राष्ट्रे : 53
4. यूरोपियन आर्थिक समुदाय :
- युरोप खंडात येणार्‍या राष्ट्रांमध्ये व्यापर व्यवसाय वाढीला लावणे आणि जकात विषयक धोरण निश्चित करण्याच्या उद्देशाने ही संघटना स्थापन करण्यात आली आहे.
- स्थापना : 1958
- मुख्यालय : ब्रूसेल्स (बेल्जियम)
- सभासद राष्ट्र : युरोप खंडातील बेल्जियम, जर्मनी, पोर्तुगीज, नेदरलँड, इंग्लंड, ग्रीस, लॅक्झेबर्ग, डेन्मार्क, स्वीडन, इटली, आयर्लंड, फिनलँड, फ्रान्स, स्पेन व ऑस्ट्रिया असे एकूण 15 राष्ट्र सदस्य आहेत.
5. ओपेक (OPEC) :
- तेल उत्पादन करणारे राष्ट्र या संघटनेचे सदस्य असून जागतिक तेल उत्पादनाच्या किंमती या संघटनेव्दारे नियंत्रीत केल्या जातात.
- स्थापना : 14 नोव्हेंबर 1960 (बगदाद)
- मुख्य कार्यालय : व्हिएन्ना (ऑस्ट्रिया)
- एकूण सदस्य : 18
- उद्देश : खनिज तेल निर्माण करणार्‍या राष्ट्रांचे हितसंबंध जपणे.
6. एशियन (ASEAN) :
- दक्षिण पूर्व आशिया खंडात येणार्‍या राष्ट्रामध्ये आर्थिक सुधारणा घडवून आणणे व स्थैर्य प्राप्त करण्याच्या उद्देशाने ही संघटना स्थापन करण्यात आली आहे.
- स्थापना : 8 ऑगस्ट 1967
- मुख्यालय : जकार्ता (इंडोनेशिया)
7. आशियाई विकास बँक :
- जपान, अमेरिका, भारत व इंग्लंड संस्थापक राष्ट्रांनी ही बँक स्थापन केली आहे.
- स्थापना : 1966
- मुख्यालय : मनिला (फिलिपाईन्स)