आहारशास्त्राविषयी संपूर्ण माहिती

आहारशास्त्राविषयी संपूर्ण माहिती

 समतोल आहार :

  • शरीरांची कार्यक्षमता व आरोग्य टिकवून ठेवण्यासाठी पुरेशा प्रमाणात आणि परिमाणात वेगवेगळ्या अन्नपदार्थ्यांचा समावेश की ज्यातून स्निग्ध पदार्थ, कर्बोदके, प्रथिने, क्षार आणि जीवनसत्वे मिळतील असा आहार म्हणजे ‘समतोल आहार’ होय.

 अन्नातील पोषक तत्वे/घटक :

  1. स्थूल पोषक तत्वे शरीरासाठी सर्वांत जास्त आवश्यकता. उदा. प्रथिने, कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ (मेदपदार्थ)
  2. सूक्ष्म पोषक तत्वे – अत्यंत कमी प्रमाणात (अल्प) आवश्यकता. उदा. जीवनसत्वे, क्षार.

 अन्नपदार्थांचे वर्गीकरण :

  1. प्राणीज (प्राण्यांपासून मिळणारे – अंडी, मांस, दुध)
  2. वनस्पती (वनस्पतीपासून मिळणारे धान्य, फळे, भाज्या)

रासायनिक रचनेवरून –

  1. प्रथिने
  2. मेद पदार्थ
  3. कर्बोदके
  4. क्षार
  5. जीवनसत्वे

प्रमुख कार्यावरून –

  1. उर्जा / शक्तीचा पुरवठा करणारे अन्न
  2. शारीरिक वाढ आणि दुरुस्तीसाठी आवश्यक अन्न
  3. संरक्षण.

अन्नपोषक मुल्यांवरून –

  1. एकदल धान्य
  2. व्दिदल धान्य
  3. हिरव्या पालेभाज्या
  4. फळे
  5. तेल/मेद
  6. साखर गूळ
  7. मसाले व तिखट
  8. तेलबिया
  9. इतर

 प्रथिने (प्रोटीन्स) :

  • प्रथिने हि अमिनो आम्लांपासून बनलेली असतात.
  • शरीराला ’24’ अमिनो आम्लांची गरज असते.
  • त्यापैकी ‘9’ अमिनो आम्ले शरीरात निर्माण होऊ शकत नाहीत. ती आहारातून पुरवावी लागतात. म्हणून अशा अमिनो आम्लांना ‘आवश्यक अमिनो आम्ले’ असे म्हणतात.
  • (लायसीन, ल्युसीन, आयासोल्युसीन, व्हॅलिन, हिस्टीजीन, थ्रिओनिन, टिप्ट्रोफॅन, मिथिओनिन, फिनाईल, अॅलॅनिन)
  • अमिनो आम्ले ही कार्बन, हायड्रोजन, ऑक्सिजन, नायट्रोजन, सल्फर व कधी-कधी फॉस्फरस व लोह यांपासून बनलेली असतात.

 प्रथिनांची कार्ये :

  • शरीराची वाढ आणि विकास करणे.
  • ऊतींच्या डागडुजीसाठी / दुरुस्तीसाठी.
  • प्रतिपिंडे (अॅंटीबॉडीज), विकरे (एन्झाइम्स), संप्रेरके (हामोन्स) यांच्या निर्मितीमध्ये.
  • रक्तनिर्मितीमध्ये.
  • कधी-कधी प्रथिनांपासून उर्जादेखील मिळते.

 प्रथिनांची साधने :

  • प्राणीज साधने – दूध, अंडी, मांस, मासे.
  • वनस्पतीज साधने –
  1. डाळी-तूर, मूग, हरभरा, उडीद, मसूर, सोयाबीन  
                    
  2. धान्ये – ज्वारी, बाजारी, नाचणी, गहू.
  3. तेलबिया – शेंगदाणे, तीळ, बदाम, करडई.
  • डाळींमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण – 20-25% असते.
  • सोयबींमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण – 43.2% (सर्वाधिक)
  • दुधामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण- 3.2-4.3%
  • अंडी प्रथिनांचे प्रमाण – 13%
  • मासे प्रथिनांचे प्रमाण – 15-23%
  • मांस प्रथिनांचे प्रमाण – 18-26%
  • प्राणीज प्रथिने ही वनस्पतीज प्रथिनांपेक्षा ‘उच्च दर्जाचे’असतात. कारण त्यांच्यामध्ये सर्व आवश्यक अमिनो आम्ले उपलब्ध असतात.
You might also like
Leave A Reply

Your email address will not be published.